Ondarroa eta bere eskualdea
Kostaldeko herri bat da, Lea Artibai eskualdean kokatua, Artibai ibaiaren ertzean. BI-638 errepidearen ondoan dago, Lekeitio (12 km) eta Mutriku artean, 32 km-ra Getariatik 37 km-ra, Zarautzetik 65 km-ra, eta 65 km-ra Bilbotik. Herriak Erdi Aroko jatorrizko banaketa du, eta bertako kaleek beren kokapen geografikoari, tamainari edo biztanleen Ondarrutes profesionalari erreferentzia egiten dioten izenak dituzte.
Esaten denez, alturako portua da, Kantauriko alturako ontziteria garrantzitsuenaren oinarria delako. Dakar edo Seychelle uharteak bezalako toki urrunetan izozkailuak dituzten ontziekin arrantzatzen dute. – Armarrian balea bat dago sartuta. XIX. mendean, jada 18 alturako ontziko flota bat zuen, 8 antxoa eta sardinarako, 2 otarrainerako eta burdinazko garraiorako.
Bere izenak “hareazko ahoa” esan nahi du, ondarretik (harea) eta ahotik (ahoa) datorrelako.
1327an sortu zen, María Díaz de Haro andreak Lizarran (Nafarroa) eman zuen hiribildu titulua jaso zuenean.
Probintziaren eta eskualdearen ipar-mendebaldeko mugan, Bizkaiarekin muga eginez, itsaslabar garaietan hedatzen da itsasoaren gainean, eta itsasbeheran, bainu- eta arrantza-eremuak uzten ditu, non hareatza txikiren bat irekitzen den.
1351n, Ingalaterraren aurkako Liga batean parte hartu zuen Bilbo, Plentzia eta Lekeitiorekin batera, euskal kostaldeak mehatxatzen zituzten ingelesengandik defendatzeko, ordurako Baiona eta Biarritz okupatuak baitzituzten. 1353an bakea sinatu zen Hondarribian.
1638an, frantsesek inguratutako San Sebastiani laguntzera joan zen.
1794an frantsesak herrian sartu ziren eta sute bat eragin zuten, neurri handi batean suntsituz.
XIX. mendearen amaieran, antxoa kontserbatzeko interesa zuten familia italiar batzuk iritsi ziren, gazitze-fabrikak muntatuz, herriak gaur egun duen kontserba-industria garrantzitsuaren enbrioia izango zirenak.
Lekeitio
Lekeitio Bizkaiko kostaldean dago, Lea-Artibai eskualdean, Otoio (399 m) eta Lumentza mendien hegalen gainean.
Bestalde, Lea ibaia Lekeition itsasoratzen da, Isuntza eta Karraspio hondartzen artean, eta ezkerraldean San Nikolas uhartea uzten du. Lekeitioko alde zaharreko kaleek ondare artistiko ugariaz gozatzeko aukera eskaintzen digute. Ondare hori Andre Maria Jasokundearen Basilikak eta urrez bustitako erretaula gotiko bikainak (Estatuko hirugarren handiena) irudikatzen dute.
Era berean, asko dira udalerriak bisitariari eskaintzen dizkion interesguneak; izan ere, eraikin arkitektoniko ugari daude, eta horien artean nabarmentzen dira, besteak beste, Uriarte, Oxangoiti, Uribarri eta Abaroa jauregiak.
Kostaldeko gune erakargarria
Lekeitioko Independentzia Plazan bertan hasiko dugu ibilbidea, Pascual Abaroaren monumentua nabarmentzen den lekuan. Plazatik Txatxo porturaino jaitsiko gara, Lekeition arrantza-jarduera nagusi dela ikusteko. Atzean, San Juan Talako ermita dugu, Bizkaiko kostaldearen ikuspegi bikainarekin.
Oinez iristeko uhartea
Bisitatzea merezi duten beste leku batzuk Isuntzako zubia, San Nikolas uhartea (itsasbeheran oinez sar gaitezke bertara) eta Santa Katalinako itsasargia dira. Horiek paisaia pribilegiatua eskaintzen digute eta Bizkaiko udalerri honen xarma areagotzen dute.
Gainera, Isuntza hondartza bera ere aipagarria da; izan ere, ibilaldi atsegina egiteko aukera ematen digu, eta, aldi berean, udalerriaren panoramika paregabeaz gozatzen dugu.
Kaxarranka, dantzari bat kutxa baten gainean
Lekeitiok San Antolin jaiak ospatuko ditu irailaren 1etik 8ra. Jai-egitarauko ekitaldien artean, Antzarren Eguna nabarmentzen da, irailaren 5ean, milaka pertsona biltzen dituena. Gainera, ekainaren amaieran udalerria bisitatzen badugu, San Pedro jaiez gozatzeko aukera izango dugu. Bertan, “Kaxarranka” dantza tradizionala egiten da, non dantzariak zortzi marinelek eusten dioten arkuteria baten gainean dantzatzen duen.
Motriko
Motrico Gipuzkoako herri eta udalerri espainiarra da, Euskal Autonomia Erkidegoan. Kantauri itsasoaren ertzean dago, Behe Debako eskualdearen ipar-mendebaldean, eta Gipuzkoako Deva eta Mendaro udalerriak eta Bizkaiko Berriatua eta Ondarroa udalerriak ditu mugakide. 2019an 5333 biztanle zituen.
Mutrikuk Gipuzkoako probintziaren eta dagokion eskualdearen ipar-mendebaldeko muga hartzen du, Debako arroan hertsiki ez badago ere, arro txiki independente batean baitago. Debako bokaletik Artibaiko bokaleraino hedatzen da, eta hirigunea bi puntuen artean distantziakidea da. Itsaslabarretan bi badia txiki daude: bata, herrigunea eta portua, eta bestea, Ondarroarekin bat egiten duena, Artibaiko bokaleak osatzen du, eta bertan dago hondartzarik handiena, Saturrarangoa. Bertako jendearen arrantza- eta itsas tradizioak eta hirigunea baldintza onetan kontserbatzeak helmuga turistiko garrantzitsu egiten dute herria, eta hondartzak horri lotu behar zaizkio.
Probintziaren eta eskualdearen ipar-mendebaldeko mugan, Bizkaiarekin muga eginez, itsaslabar garaietan hedatzen da itsasoaren gainean, eta itsasbeheran, bainu- eta arrantza-eremuak uzten ditu, non hareatza txikiren bat irekitzen den.
Deva eta Artibai ibaien bokalean dauden eta hirigunetik urrun dauden hondartzak hauek dira: Debakoa, izenak dioen bezala, Ondarbeltz, harea beltzekoa eta harkaitzen bat duena, eta Artibaikoa, harea hori finekoa. Oraindik ikus daiteke Zumaiatik datorren marea-arrasa. Hirigunea badia txiki batean dago, bokale bien artean. Badia horretan portua dago, eta haren gainean, magalean gora, Erdi Aroko izaera duten eraikinak.
